Een icoon van een engel wordt door machthebbers van dorpsbewoners afgenomen en met was verzegeld voor transport. Voor auteur Nikolaj Leskov – die deze gebeurtenis en de afloop ervan in 1872 als onderwerp gebruikt voor zijn novelle “De Verzegelde Engel” – waren de dorpsbewoners een voorbeeld van de hoeders van oude Russische artistieke tradities. Ruim honderd jaar later componeert Rodion Sjtsjedrin in 1988 een monumentaal koorstuk en ontleent de titel ervan aan de novelle van Leskov. In hoeverre herkennen we het verhaal van Leskov in het koorwerk van Sjtsjedrin?
Het is duidelijk dat de waardering voor Russisch-Orthodoxe tradities wordt gedeeld door zowel auteur als componist, maar wat direct opvalt is dat de tekst van Sjtsjedrin’s koorcyclus geen verband heeft met de novelle. Integendeel, het bestaat volledig uit teksten uit de Russisch-Orthodoxe liturgie.
De engel van Rodion SjtsjedrinHet vermoeden bestaat dat Sjtsjedrin de titel “De Verzegelde Engel” koos om zijn werk door de Sovjetcensuur te krijgen, aangezien de Sovjet Unie in 1988 officieel natuurlijk nog altijd een atheïstische, communistische staat was. Daardoor was een openlijke betiteling als ‘Liturgie’ niet mogelijk was. Het waren wel de dagen van Gorbatsjovs glasnost’ en perestrojka, en Sjtsjedrin was één van de velen die de kans aangrepen om religieus geïnspireerde werken te schrijven. Sjtsjedrin (1932) was immers kleinzoon van een priester en van jongs af aan vertrouwd met het Russische christendom.
De Verzegelde Engel is dan wel stevig verankerd in de traditie van de Russische Orthodoxe koorzang, het draagt ook de sporen van een compositie uit de (late) 20e eeuw. Geregeld is de harmonie licht dissonant, er zijn clusterklanken te beluisteren (deel 3), glissandi (deel 3, 4) en nadat in deel 4 voor het eerst de naam Judas is gevallen, scanderen diverse stemmen klankeffecten als ta-ta-ta-ta en ne-ne-ne. Het meest extreme klankeffect is een moment in deel 4, waarin Sjtsjedrin niet de precieze toonhoogte voorschrijft, maar ieder afzonderlijk koorlid op de voor hem of haar hoogst haalbare toonhoogte een luid ‘Aaaaa’ laat uitschreeuwen.
Het veruit meest opvallende is de inzet van de fluit – of, om precies te zijn, een svirel’, dat een verzamelbegrip is voor volkse Russische houten blaasinstrumenten, wat met zich meebrengt dat uitvoerenden de vrijheid hebben een (houten) blaasinstrument naar smaak te kiezen. De Verzegelde Engel is daarmee een fascinerend stuk dat verleden en heden samen brengt in een overweldigende compositie.
Bent u niet bekend met het stuk, luister dan vooral, voor een indruk van de voorstelling naar onze Verzegelde Engel playlist op spotify.
Het Nederlands Kamerkoor, onder leiding van Peter Dijkstra, met Ana de la Vega op de dwarsfluit, voert tussen 27 januari en 5 februari dit stuk uit in verschillende concertzalen kerken door heel Nederland. Klik hier voor meer informatie en kaartjes.
vr. 27 januari 2023 20:15
Grote of Jacobijnerkerk – Leeuwarden
za. 28 januari 2023 20:15
Muziekgebouw aan ‘t IJ – Amsterdam
di. 31 januari 2023 20:00
Musis en Stadstheater – Arnhem
wo. 1 februari 2023 20:00
TivoliVredenburg – Utrecht
do. 2 februari 2023 20:00
Academiehuis Grote Kerk – Zwolle
vr. 3 februari 2023 20:15
Nieuwe Kerk– Den Haag
za. 4 februari 2023 20:00
Stadsschouwburg en Philharmonie – Haarlem
zo. 5 februari 2023 14:30
Wilminktheater en Muziekcentrum – Enschede
