Niet iedereen zal het imposante koorwerk De Verzegelde Engel of diens componist Rodion Sjtsjedrin kennen. We schreven eerder al over de achtergrond van het stuk. In deze blog gaan we verder in op de muziek zelf. In acht vragen en antwoorden aan dirigent Peter Dijkstra, dwarsfluitiste Ana de la Vega en artistiek directeur van het Nederlands Kamerkoor, Tido Visser, kom je meer te weten over het “hoe, wat en waarom” van De Verzegelde Engel.
Bijzonder is de muzikale taal, die duidelijk gebaseerd is op de zangtraditie van de Russisch-orthodoxe kerk, maar ook wat scherpere randjes heeft. De bijna oneindig voelende klankstroom wordt af en toe abrupt afgebroken door rauwe menselijke emoties van angst en wanhoop.
Het gebruik van de fluit geeft het werk ook een wereldlijke tint. Muziekinstrumenten zijn in de Russische eredienst normaal gesproken taboe. Sjtsjedrin behandelt de fluit als een herdersfluit, vaak onafhankelijk van het koor. Het lijkt uit een andere ruimte te komen.
In tegenstelling tot veel werken die ik als solist uitvoer, wordt er in de solo-fluitpartij van dit stuk minder een beroep gedaan op mijn vaardigheden als virtuoos, maar veel meer op het vermogen tot concentratie en het creëren van sfeer. Ik geniet er enorm van dat ik met sobere muzikale middelen – iets wat aan de Russisch-orthodoxe liturgie doet denken – enerzijds spanning kan opbouwen tussen mijn solopartij en de koormissen en anderzijds er mee kan versmelten.
Allereerst is de Russische taal altijd een fikse uitdaging. Je moet je echt verhouden tot de taal om tot de essentie van het stuk te komen en de juiste klank te vinden. Daarnaast is het voor mij de kunst om bij dit soort werken van symfonische lengte, een goede spanningsboog te creëren. Het is alsof je probeert een bouwwerk neer te zetten met een stevig fundament waarop de ruimtelijkheid tot klinken komt. Deze ruimte zoek je als interpreet op. Ondanks de aandacht voor het detail, is het van belang om de details in het grote geheel een functie te geven. Het werk moet als het ware ter plekke ontstaan en een natuurlijk spanningsverloop krijgen.
Om eerlijk te zijn zou ik het publiek willen vragen om van het begin tot het einde gefocust te blijven – De Verzegelde Engel is zo’n fantastisch muziekstuk! Persoonlijk vind ik het derde deel erg spannend. Het is alsof ik met mijn fluit het onuitsprekelijke mag zeggen, dingen die zelfs het koor niet kan zeggen.
Het werk past in een traditie van het Nederlands Kamerkoor om belangwekkende, avondvullende koorwerken uit te voeren. De koortraditie kent, in tegenstelling tot het repertoire voor symfonieorkest, weinig van dat soort werken. Daarom zien koorconcerten er vaak uit als een lappendeken van losse, kortere werken. Niet minder mooi, maar juist monumentale werken als De Verzegelde Engel zijn de pilaren waarop de koorcanon rust.
Persoonlijk ben ik er geen voorstander van om op basis daarvan muziek of kunst die uit Rusland komt niet uit te voeren, tenzij een werk of de maker van dat werk sterke ideologische opvattingen heeft die ervoor zorgen dat je als uitvoerend artiest in gewetensnood komt. Daar is in dit geval wat mij betreft geen sprake van.
Sjtsjedrin is altijd een voorvechter van het vrije woord geweest; reden waarom hij ook geen lid is geworden van de Bond van Sovjetcomponisten, maar voorzitter werd van diens tegenhanger, de Unie van Russische Componisten waarvan hij nu nog erelid is. Bij het schrijven van dit werk in 1988 ging Sjtsjedrin dan ook eigenlijk in tegen de toenmalige censuur. (Meer daarover in onze blog: Het verhaal achter de Verzegelde Engel)
Voor mij is het een heel nieuw avontuur om als solist met een koor te staan en niet met een orkest. Ik kijk er echt naar uit om deze nieuwe soort energiestroom te voelen, vooral omdat ik zoveel goeds over dit koor heb gehoord.
Omdat fluit en de menselijke stem veel gemeen hebben, lijkt het me prachtig om samen met het koor te ademen – ik stel me voor dat het voelt alsof we de losse delen zijn van één groot organisme. En ik hoop dat onze uitvoeringen indruk zullen maken op het publiek. En wie weet vormt onze uitvoering inspiratie voor componisten om meer werk te schrijven voor dwarsfluit en koor.
Sjtsjedrin’s werk past in de Russische traditie van Rachmaninov’s Vespers en Schnittke’s Concert voor Koor. Als je houdt van die muziek, dan zul je genieten van De Verzegelde Engel. Het is echt een bijzondere ervaring om dit stuk live te beluisteren. Het is net als die werken meeslepend, hallucinerend haast, en het ademt mystieke kracht.
Het Nederlands Kamerkoor, onder leiding van Peter Dijkstra, met Ana de la Vega op de dwarsfluit, voert tussen 27 januari en 5 februari dit stuk uit in verschillende concertzalen kerken door heel Nederland. Klik hier voor meer informatie en kaartjes.
vr. 27 januari 2023 20:15
Grote of Jacobijnerkerk – Leeuwarden
za. 28 januari 2023 20:15
Muziekgebouw aan ‘t IJ – Amsterdam
di. 31 januari 2023 20:00
Musis en Stadstheater – Arnhem
wo. 1 februari 2023 20:00
TivoliVredenburg – Utrecht
do. 2 februari 2023 20:00
Academiehuis Grote Kerk – Zwolle
vr. 3 februari 2023 20:15
Nieuwe Kerk– Den Haag
za. 4 februari 2023 20:00
Stadsschouwburg en Philharmonie – Haarlem
zo. 5 februari 2023 14:30
Wilminktheater en Muziekcentrum – Enschede
